Ζώμινθος, ένα μινωικό κέντρο που ανέσκαψε ο Γιάννης Σακελλαράκης (1936-2010), Αρχαιολόγος – Καθηγητής Πανεπιστημίου και η Έφη Σαπουνά – Σακκελαράκη, Αρχαιολόγος που έχει υπηρετήσει το Υπουργείο Πολιτισμού από διάφορες θέσεις και ανέσκαψε πολλές τοποθεσίες στην ηπειρωτική Ελλάδα καθώς και στα νησιά Εύβοια και Κρήτη (Αρχάνες και Ζώμινθος).

Ακόμη και για την αρχαιολογική έρευνα ο Ψηλορείτης είναι ανεξάντλητος σε εκπλήξεις. Μια προελληνική λέξη που άντεξε στο χρόνο, το τοπωνύμιο Ζώμινθος, οδήγησε στον εντοπισμό μιας μοναδικής αρχαίας θέσης. Πριν από μερικές δεκαετίες στον τόπο αυτό επισημάνθηκε ένα τεράστιο μινωικό κτίριο, γνωστό και ως “το ανάκτορο του βουνού”, που περιβάλλεται από έναν οικισμό με νεκροταφείο, ένας μεγάλος αρχαιολογικός χώρος που περιμένει τη μελλοντική ανασκαφή του.

Ο κάθε οδοιπόρος του βορειοανατολικού πρανούς του Ψηλορείτη, που κατευθύνεται στο Ιδαίο Άντρο είτε από τον αρχαίο δρόμο Κνωσού-Ίδαίου Άντρου, είτε από το σημερινό αμαξωτό μέσω Ανωγείων, θα σταματήσει να ξαποστάσει στη Ζώμινθο. Αν δεν πιει λίγο από το άφθονο νερό της πηγής και αν δεν ανάψει ένα κερί στο εκκλησάκι Αγια – Μαρίνας, πάντως θα ηρεμήσει απ’ τη γαλήνια ομορφιά της κατάφυτης μικρής πεδιάδας. Σ’ αυτό το μαγικό χώρο, πάνω σ’ ένα ταπεινό έξαρμα γης είναι χτισμένο το λεγόμενο κεντρικό κτίριο της Ζωμίνθου, ένα διώροφο άλλοτε οικοδόμημα, διακοσμημένο με τοιχογραφίες, οι τοίχοι των δωματίων του οποίου διακρίνονται στην επιφάνεια, ανάμεσα στα δέντρα. Δυο – τρία δωμάτια απο περισσότερα απο 60 ισόγεια και άλλα τόσα άνω ορόφου που έχουν ανασκαφεί, σώζονται σε ύψος πάνω από δύο μέτρα.

 Ένα από αυτά ήταν εργαστήριο κεραμικής, με όλα τα σύνεργα και τις ύλες του κεραμουργού του 16ου αι. π.Χ. στη θέση τους, από τον κεραμικό τροχό μέχρι την κτιστή δεξαμενή με το σιρωτό πηλό, την κουρούπα.

Και μόνο η λειτουργία μιας μόνιμης βιοτεχνικής εγκατάστασης σε 1.200 μ. υψόμετρο στον Ψηλορείτη υποδηλώνει πως η εγκατάσταση των Μινωιτών στη Ζώμινθο δεν οφείλεται μόνο στο λόγο της εξυπηρέτησης των προσκυνητών του Ιδαίου Άντρου. Ο πλούτος του τόπου δεν μπορούσε να μείνει ανεκμετάλλευτος και στα μινωικά χρόνια. Δεν ήταν μόνο η ξυλεία και τα βότανα του Ψηλορείτη, αλλά ακόμη και τα πρόβατα. Οι δεκάδες γνωστοί βοσκοί των πινακίδων της Γραμμικής Β’ γραφής δεν θα είχαν ασφαλώς μόνο τα χειμαδιά τους στην Κνωσό κι όπως είναι φυσικό, οι θερινές βοσκές θα ήταν στα βουνά. Δεν είναι τυχαία η εγκατάσταση στη Ζώμινθο ενός βενετσιάνικου τυροκομείου και ενός μεταγενέστερου ακόμη τυροκομείου, που αναστηλώνονται τελευταία. Το πρόγραμμα ανάδειξης των αρχαιολογικών δρυμών στον Ψηλορείτη, ακόμη και με την αναστήλωση δεκάδων μιτάτων δεν αποβλέπει μόνο σε ανασκαφές, αλλά και στην αναβάθμιση του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, τη διάσωση του αιώνιου πλούτου των βουνών.